Choroba Alzheimera a medycyna stylu życia. Wykład neurologa - dr n. med. Pawła Dobrakowskiego

Otępienie (demencja) to grupa chorób mózgu, które powodują stopniowe pogarszanie się zdolności myślenia i pamięci, co sprawia, że codzienne funkcjonowanie staje się trudne, a czasem nawet niemożliwe. Otępieniu towarzyszyć mogą problemy emocjonalne, trudności w komunikacji i wycofanie się z aktywności. Otępienie nie jest normalnym procesem starzenia się. Najczęściej spotykaną formą demencji jest choroba Alzheimera, która zazwyczaj występuje u osób w wieku 65-69 lat (2-3 przypadki na 1000 osób rocznie), a w grupie wiekowej 85-89 lat wzrasta do 37-40 przypadków na 1000 osób rocznie.

Przyczyny choroby Alzheimera są skomplikowane i nie do końca znane. Wiadomym jest, że spowodowana jest głównie przez odkładanie się patologicznych białek β-amyloidu i tau w mózgu. Może być związana także z czynnikami genetycznymi, procesami zapalnymi, stresem oksydacyjnym oraz zaburzeniami metabolizmu glukozy i zmianami naczyniowymi.

Obecnie nie ma lekarstwa, które całkowicie wyleczyłoby chorobę Alzheimera. Nie istnieją terapie zatrzymujące chorobę. Medycyna stylu życia zyskuje w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, ponieważ badacze wykazują, że zdrowe nawyki mogą spowolnić postęp choroby, poprawić jakość życia, opóźnić wystąpienie demencji i zmniejszyć jej częstość nawet o połowę.

W 2020 roku w czasopiśmie Lancet opublikowano raport dotyczący demencji, który wymienia 12 modyfikowalnych czynników ryzyka odpowiedzialnych za około 40% przypadków na świecie. Zaleca się m.in. utrzymywanie aktywności poznawczej, fizycznej i społecznej, szczególnie w wieku średnim i późniejszym, jako skuteczną formę profilaktyki. Tylko łączny wpływ wymienionych czynników ma znaczącą skuteczność profilaktyczną:

1. Niskie wykształcenie
2. Wyższy poziom wykształcenia zmniejsza ryzyko demencji. Stymulacja poznawcza jest kluczowa we wczesnym okresie życia, ale istnieją dowody, że trening poznawczy i zadania wymagające umysłowo przynoszą korzyści również w wieku dojrzałym.
3. Nadciśnienie
4. Utrzymywanie ciśnienia skurczowego poniżej 130 mmHg zmniejsza ryzyko demencji. Leczenie nadciśnienia jest skutecznym sposobem zapobiegania demencji, w przeciwieństwie do kwasu acetylosalicylowego i statyn.
5. Uszkodzenie słuchu
6. Korzystanie z aparatów słuchowych i ochrona uszu przed hałasem zmniejszają ryzyko demencji, szczególnie w wieku średnim.
7. Palenie tytoniu
8. Unikanie palenia i rzucenie tytoniu zmniejsza ryzyko demencji, nawet w późniejszym wieku.
9. Otyłość
10. Utrata masy ciała o 2 kg lub więcej u osób z BMI większym niż 25 poprawia uwagę i pamięć.
11. Brak aktywności fizycznej
12. Aktywność fizyczna ma niewielki, ale korzystny wpływ na funkcje poznawcze. Regularne ćwiczenia, zwłaszcza aerobowe, mogą pomagać w utrzymaniu zdrowia mózgu.
13. Cukrzyca
14. Cukrzyca typu 2 jest wyraźnym czynnikiem ryzyka demencji. Intensywna kontrola cukrzycy nie zmniejsza tego ryzyka w znaczący sposób.
15. Depresja
16. Depresja jest związana z demencją i może zarówno powodować, jak i być wynikiem demencji. Leczenie depresji, np. citalopramem, może opóźniać rozwój choroby Alzheimera.
17. Osłabione relacje społeczne
18. Kontakty społeczne zwiększają rezerwę poznawczą i zmniejszają ryzyko demencji. Osoby samotne mają wyższe ryzyko demencji, niezależnie od różnic kulturowych.
19. Nadmiar alkoholu
20. Nadużywanie alkoholu (ponad 21 jednostek tygodniowo) zwiększa ryzyko demencji.
21. Urazowe uszkodzenia mózgu
22. Łagodne urazy, takie jak wstrząśnienie mózgu, zwiększają ryzyko demencji, ale ciężkie urazy mają większe znaczenie.
23. Zanieczyszczenie powietrza
24. Zanieczyszczenie powietrza, szczególnie pyły PM2.5, dwutlenek azotu i tlenek węgla, mogą przyspieszać procesy neurodegeneracyjne.

ZMIANA STYLU ŻYCIA
Zmiana stylu życia może znacząco wpłynąć na przebieg choroby Alzheimera. Coraz większą popularnością cieszy się akronim NEURO stworzony przez D. i A. Sherzai, który pomaga zapamiętać najważniejsze elementy stylu życia wspierające leczenie i zapobieganie AD na podstawie dowodów naukowych.
• N(utrition): odżywianie
• E(xercise): aktywność fizyczna
• U(nwind): relaks i zarządzanie stresem
• R(est): regenerujący sen
• O(ptimize): optymalizacja aktywności umysłowej i społecznej

Odżywianie
Dieta śródziemnomorska, DASH i MIND są popularnymi planami żywieniowymi, które mogą zmniejszać ryzyko demencji.
• Dieta śródziemnomorska: Bogata w warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych, oliwę z oliwek, orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby i fermentowane produkty mleczne.
• Dieta DASH: Skierowana na obniżenie ciśnienia krwi, opiera się na warzywach, owocach, niskotłuszczowym nabiale, pełnoziarnistych produktach zbożowych, chudym mięsie i orzechach.
• Dieta MIND: Hybryda diety śródziemnomorskiej i DASH, kładąca większy nacisk na warzywa zielonoliściaste i owoce jagodowe.
Badania wskazują, że przestrzeganie diety MIND zmniejsza ryzyko choroby Alzheimera o 53% i opóźnia rozwój choroby o ponad 7 lat. Wszystkie trzy diety zajęły czołowe miejsca w rankingu najzdrowszych diet 2022 roku "U.S. News & World Report", ocenianym przez ekspertów.

WAŻNE! Już niebawem na naszej stronie internetowej w zakładce DIET-POSTY dostępne będą wszystkie powyższe diety, opracowane przez dietetyków Szpitala Joannitas w Pszczynie.

Aktywność fizyczna
Ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza aerobowe, poprawiają funkcje poznawcze u osób powyżej 50 lat. Zaleca się ćwiczenia o umiarkowanej intensywności przez 45-60 minut kilka dni w tygodniu. Tai-chi i trening oporowy również przynoszą korzyści, zmniejszając atrofię mózgu, poprawiając przepływ mózgowy i redukując stany zapalne.

Relaks i zarządzanie stresem
Krótkotrwały stres może być adaptacyjny, ale długotrwały stres negatywnie wpływa na mózg i ciało, prowadząc do zaników hipokampa i stanu zapalnego. Zarządzanie stresem, medytacja i pielęgnowanie relacji towarzyskich mogą chronić funkcje poznawcze.

Regenerujący sen
Sen pomaga organizować wspomnienia i odtruwać mózg z zapalnych produktów ubocznych. Zaburzenia snu są powiązane z odkładaniem się β-amyloidu, stanem zapalnym, zwiększeniem białka Tau, niedotlenieniem i chorobami sercowo-naczyniowymi. Mogą zwiększać ryzyko choroby Alzheimera i dalszych problemów ze snem. Terapie poznawczo-behawioralne poprawiają jakość snu.

Optymalizacja aktywności umysłowej i społecznej
Ostatni element w akronimie NEURO nie wpływa bezpośrednio na procesy patologiczne, ale ma duży wpływ na tworzenie połączeń między neuronami. Rezerwa poznawcza, osiągana poprzez wymagające zadania umysłowe, zwiększa odporność mózgu na uszkodzenia. Badania wykazały, że niektórzy pacjenci z zaawansowaną patologią mózgową, taką jak akumulacja β-amyloidu, nie wykazują objawów otępienia, co może być wynikiem większej rezerwy poznawczej.

Złożone działania związane z pasją, takie jak nauka gry na instrumentach, nauka języków, pisanie książek, gra w szachy czy wspieranie dzieci w odrabianiu lekcji, są najbardziej skuteczne w budowaniu rezerwy poznawczej i zdolności mózgu. Badania nad komputerowymi systemami treningu funkcji poznawczych również trwają.

Biorąc pod uwagę społeczne i ekonomiczne obciążenie chorób otępiennych oraz brak leczenia przyczynowego, wdrożenie skutecznych środków stylu życia jest kluczowe. Choroba Alzheimera rozwija się w organizmie na długo przed pierwszymi objawami, nawet do 20 lat.